Logo

Trudno powiedzieć ilu z nas słysząc „Szarż” ma jakieś skojarzenie? Prawdopodobnie będzie ono raczej francuskie (i słusznie), w końcu "szarż" z francuska brzmi. A ten „szarż”, to tak naprawdę chargé d’affaires, czyli ktoś ze świata dyplomacji. I to prawdziwej dyplomacji.

Dyplomacja – wiadomo - niełatwa to dziedzina. Stąd są do niej delegowani zazwyczaj wybitni specjaliści. Ludzie z wiedzą, doświadczeniem, ciekawi świata, obyci. To „obycie” bywa też różnie kojarzone, nie tylko z dworską etykietą i savoir-vivre. Cóż, Adlai E. Stevenson II, ambasador USA, skwitował bycie dyplomatą tak: Życie dyplomaty składa się z 3 składników: protokołu, alkoholu i kropli żołądkowych.

Co do zasady jednak, od kandydatów na dyplomatów, zwłaszcza w najważniejszych krajach wymaga się dużo, poszukuje się ich niełatwo, a selekcjonuje jeszcze bardziej uważnie i starannie. Mają w końcu stanowić najlepszych i najskuteczniejszych przedstawicieli swoich państw. Jedną z ich kluczowych funkcji jest bowiem dbanie o wizerunek swojego kraju. Nie bez kozery o dyplomatach mawia się, że zawsze dwa razy pomyślą zanim nic nie powiedzą.

Praca dyplomaty to zajęcie kojarzące się z prestiżem, wyjątkowością, niekiedy luksusem. W praktyce jednak nie zawsze tak jest, ponieważ nie każdy dyplomata mieszka w rezydencji, ma służbę i jeździ limuzyną. Ale nie o tym.

Tym razem istotniejsze wydaje się zrozumienie jakie stanowiska w polskiej dyplomacji funkcjonują i kto takim dyplomatycznym przedstawicielem może zostać. Tak, aby Pan Szarż był właściwie identyfikowany i wymieniany, a przede wszystkim nie mylony z ambasadorem. Jest to absolutne minimum, które warto poznać, aby w dzisiejszych niełatwych i nie do końca bezpiecznych czasach, wiedzieć jak dyplomacja jest skonstruowana.

Zacznijmy zatem od początku, a zatem od przedstawicielstwa dyplomatycznego. Definicyjnie oznacza stały organ danego państwa działający poza granicami państwa. Jest to miejsce odgrywające ważną rolę w utrzymywania stosunków zagranicznych pomiędzy różnymi krajami. Co ważne, takie przedstawicielstwo dyplomatyczne jednego państwa działa na terytorium drugiego wyłącznie za jego zgodą i z zachowaniem wzajemności (choć nie zawsze oznacza to ambasadę w stolicy drugiego państwa). A co ciekawe, zwyczaj wysyłania przedstawiciela (kiedyś najczęściej posła) przez jedno państwo do drugiego sięga aż czasów starożytności. Współcześnie na czele przedstawicielstwa dyplomatycznego stoi szef misji dyplomatycznej i jest to najczęściej ambasador.

Patrząc na sprawę bardziej formalnie i nieco historycznie nie sposób nie odwołać się do Kongresu wiedeńskiego z 1815 r., który wprowadził jednolity system tytułów i rang dla szefów misji dyplomatycznych. W konsekwencji pomogło to istotnie w uregulowaniu stosunków międzynarodowych. Kongres ustanowił następującą strukturę:

1. Ambasadorowie nadzwyczajni i pełnomocni, legaci albo nuncjusze,
2. Posłowie nadzwyczajni, ministrowie pełnomocni lub inni pełnomocnicy akredytowani przy suwerenach,
3. Chargé d’affaires, akredytowani przy ministrach spraw zagranicznych.

Przeskakując z kolei dużo później rangi z Kongresu potwierdziła Konwencja wiedeńska z 1961 r., wskazując taką hierarchię:

1. Ambasadorowie i nuncjusze akredytowani przy głowach państw oraz inni szefowie misji równorzędnego stopnia,
2. Posłowie, ministrowie i internuncjuszowie akredytowani przy głowach państw,
3. Chargé d’affaires akredytowani przy ministrach spraw zagranicznych.

Dołączając do tego zestawienia polską praktykę, warto uwzględnić ustawę o służbie zagranicznej (z dnia 21 stycznia 2021 r.), która ogólnie rzecz biorąc określa, że służba zagraniczna chroni interesy RP w kontaktach z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi oraz interesy obywateli polskich za granicą. Jednocześnie wskazuje, iż w skład służby zagranicznej wchodzą m.in.: dyplomaci zawodowi jako część personelu dyplomatyczno‐konsularnego, pełnomocni przedstawiciele RP w innym państwie lub przy organizacji międzynarodowej, pracownicy zatrudnieni w placówkach zagranicznych (personel dyplomatyczno‐konsularny, pomocniczy, obsługi).

Kto jest zatem kim w na gruncie polskiej dyplomacji?

Po pierwsze, kierownicy placówek, czyli ambasadorowie. Ambasador nadzwyczajny i pełnomocny to najwyższy rangą przedstawiciel RP za granicą. Reprezentuje Prezydenta RP, rząd i państwo wobec władz państwa przyjmującego. Odpowiada za całość działań ambasady (politycznych, konsularnych, kulturalnych, wojskowych itd.). Ma pierwszeństwo w kontaktach protokolarnych i prawo bezpośrednich rozmów z najwyższymi władzami państwa przyjmującego.

Ambasadora mianuje i odwołuje Prezydent RP na wniosek Ministra Spraw Zagranicznych, za akceptacją Prezesa Rady Ministrów (premiera). Do czasu objęcia placówki przez ambasadora, kierownikiem placówki może być osoba spośród członków personelu dyplomatyczno‐konsularnego, wyznaczona przez Ministra Spraw Zagranicznych.

W procedurze mianowania ambasadora istotne jest udzielenie listów uwierzytelniających. Jest to oficjalny dokument wystawiany przez głowę państwa wysyłającego (w Polsce – Prezydenta RP) i adresowany do głowy państwa przyjmującego. Listy uwierzytelniające są następnie przekazywane głowie państwa przyjmującego. Dopiero po ich złożeniu ambasador uzyskuje formalną akredytację i może w pełni wykonywać swoje funkcje. Ceremonia złożenia listów jest nie tylko tradycją dyplomatyczną, ale ma skutki prawne – dopiero po niej ambasador oficjalnie obejmuje funkcję szefa misji dyplomatycznej i korzysta z pełnych immunitetów oraz przywilejów.

Co ważne, zgodnie z konwencją wiedeńską czas złożenia listów (dzień i godzina) rozstrzyga o porządku precedencji szefów misji. Przypominająco, precendencja to porządek pierwszeństwa osób i ich stanowisk, który służy zachowaniu harmonii i szacunku w stosunkach międzynarodowych, stosowany m.in. w przy powitaniu, usadzaniu czy ustalaniu kolejności przemówień. Zatem na spotkaniu np. z głową państwa ambasadorowie witani będą w kolejności ustalonej datami złożenia listów uwierzytelniających. W Polsce jest ona następująca: https://www.gov.pl/web/dyplomacja/precedencja-szefow-misji-dyplomatycznych

Następnie, mamy do czynienia z tytułowym „Panem Szarż”, czyli prawidłowo chargé d’affaires. Chargé d’affaires oznacza z francuskiego: „zajmujący się sprawami”. Chargé d’affaires wkracza wtedy, gdy stosunki zagraniczne pomiędzy państwami uregulowane są na stałe lub tymczasowo na szczeblu najniższej rangi szefów stałej misji dyplomatycznej (jest to szef misji dyplomatycznej niższej rangi niż ambasador). Wówczas działa chargé d’affaires en pied („na nogach”) jako stały kierownik misji dyplomatycznej, akredytowany przy ministrze spraw zagranicznych państwa przyjmującego (w praktyce rzadko stosowane rozwiązanie) lub chargé d’affaires ad interim jako tymczasowy szef placówki.

Zazwyczaj powołanie chargé d’affaires en pied oznacza ograniczenie stosunków międzypaństwowych, bywa manifestacją złego stanu relacji pomiędzy krajami albo nawet kryzysu. Chargé d’affaires ad interim to zaś dyplomata kierujący ambasadą w zastępstwie ambasadora (gdy nie mianowano jeszcze ambasadora, albo go odwołano; gdy jest na zwolnieniu lub urlopie).

Generalnie, posiada podobne obowiązki do ambasadora, tj.: prowadzi negocjacje, utrzymuje kontakty z władzami państwa przyjmującego, nadzoruje pracę ambasady, ale – bezsprzecznie – jego ranga jest niższa, a protokół dyplomatyczny przewiduje dla niego mniejsze honory.

Wreszcie, warto zwrócić uwagę na personel misji dyplomatycznej. Ministrowie i radcy stanowią wyższy personel dyplomatyczny. Wśród radców wyróżnia się:

- Radca-minister - często pełni funkcję zastępcy szefa placówki, kieruje pracą wydziałów merytorycznych ambasady, może również reprezentować ambasadora na spotkaniach oficjalnych;

- I Radca lub II Radca, radca - nadzoruje wybrany obszar pracy ambasady (np. polityczny, gospodarczy), uczestniczy w spotkaniach z administracją państwa przyjmującego, odpowiada za przygotowywanie analiz politycznych i raportów do MSZ.

Młodszy personel dyplomatyczny to I, II, III sekretarze oraz attache:

- I sekretarz koordynuje prace niższych stopniem sekretarzy, prowadzi analizy, przygotowuje dokumenty, reprezentuje ambasadę w średniej rangi kontaktach;

- II sekretarz często odpowiedzialny za konkretne tematy (np. sprawy parlamentarne, prawa człowieka, energetyka), uczestniczy w spotkaniach roboczych, przygotowuje raporty i materiały analityczne;

- III sekretarz młodszy dyplomata po aplikacji dyplomatyczno-konsularnej, zajmuje się pracą operacyjną: przygotowuje notatki, tłumaczenia, obsługuje delegacje;

- attaché może oznaczać najniższy stopień dyplomatyczny lub samodzielne stanowisko, jak np. attaché wojskowy, czy kulturalny.

O ile wyższy i niższy personel dyplomatyczny dość rzadko pojawia się w powszechnym obiegu, to już o ambasadorach i chargé d’affaires dość często można usłyszeć. Stąd też „Pan Szarż”. Warto mieć zatem na uwadze, że o ile formalnie posiada niższą rangę niż ambasador, to niejednokrotnie chargé d’affaires z różnych państw odgrywali istotną rolę w różnych ważnych historycznych momentach. Cóż, w chwilach kryzysów czy nawet zerwania stosunków międzypaństwowych ambasadorów często się odwołuje i wówczas oficjalnym kanałem komunikacji pozostaje chargé d’affaires, a jego rola zyskuje na znaczeniu.

Podsumowując, warto co nieco wiedzieć o „Panu Szarż”.

A na koniec dość stary dowcip o dyplomatach. Większość z nas kojarzy naklejkę ze skrótem CD pojawiającą się na samochodach. Otóż, niektórzy utożsamiają ją z określeniem completely drunk, czyli po ang. całkowicie pijany. W rzeczywistości oznacza ono z francuskiego – korpus dyplomatyczny (corps diploatique).